UNG THƯ LÀ GÌ?

Ung thư là gì?

Là một nhóm các bệnh có liên quan với nhau

Ung thư là tên của một nhóm các bệnh có liên quan đến nhau. Trong tất cả các trường hợp mắc ung thư, một số tế bào của bệnh nhân phân chia không kiểm soát, sau đó lan rộng ra các tế bào lân cận.

Cơ thể người có được tạo thành từ hàng tỉ tỉ tế bào, và khối u có thể xuất hiện ở bất cứ tế bào nào. Bình thường, các tế bào phát triển và phân chia để cung cấp tế bào mới cho cơ thể. Khi tế bào già đi hoặc bị tổn thương, chúng chết đi và được thay thể bởi các tế bào mới.

Tuy nhiên, khi tế bào ung thư xuất hiện, trật tự này bị phá vỡ. Các tế bào càng ngày càng trở nên bất thường, các tế bào già hoặc tế bào bị tổn thương không chết đi, và các tế bào mới xuất hiện khi không cần thiết. Các tế bào dư thừa này phân chia không ngừng và tạo thành khối u.

Nhiều loại ung thư ở dạng rắn, chúng là một khối các mô. Trong khi đó, các dạng ung thư máu, chẳng hạn leukemia (bệnh bạch cầu) lại không tạo thành khối u rắn.

Khi khối u trở nên ác tính, chúng có thể lan rộng (xâm lấn) các tế bào lân cận. Hơn thế nữa, khi các khối u này phát triển, các tế bào ung thư có thể tách ra và di chuyển khắp cơ thể thông qua đường máu hoặc bạch huyết và tạo thành các khối u mới.

Khác với khối u ác tính, khối u lành tính không lan rộng hay xâm lấn các tế bào khác. Khối u lành tính có thể phát triển rất lớn nhưng sau khi bị cắt bỏ, chúng thường không phát triển trở lại. Ngược lại, sau khi khối u ác tính bị cắt bỏ, chúng sẽ lại phát triển. Phần lớn các loại khối u lành tính không gây nguy hiểm đến tính mạng, trừ khối u lành tính ở não.

Tế bào thường và tế bào ung thư khác nhau như thế nào?

Những điểm khác biệt của tế bào ung thư và tế bào thường giúp chúng có thể tăng sinh không kiểm soát và di căn. Một điểm khác biệt quan trọng, đó là các tế bào ung thư ít biệt hóa hơn tế bào thường. Khi các tế bào thường trưởng thành, chúng sẽ biệt hóa thành các loại tế bào khác nhau với các chức năng khác nhau nhưng tế bào ung thư thì không như thế. Đây là một trong những lý do mà tế bào ung thư có thể phân chia không ngừng.

Các tế bào ung thư có thể gây ảnh hưởng lên các tế bào, phân tử và mạch máu xung quanh nó. Vùng ảnh hưởng của tế bào ung thư được gọi là vi môi trường khối u. Một ví dụ là các tế bào ung thư có thể làm cho các tế bào xung quanh hình thành mạch máu mới. Những mạch máu này sẽ cung cấp oxi và dinh dưỡng cần thiết cho sự phát triển của khối u. Những mạch máu này cũng giúp loại bỏ những chất thải ra khỏi khối u.

Trong cơ thể, hệ miễn dịch là một nhóm các tế bào, cơ quan có nhiệm vụ bảo vệ chúng ta khỏi các tác nhân có hại như các loại virus, vi khuẩn,… và cảc tế bào ung thư. Bình thường, hệ miễn dịch sẽ tìm và loại những tế bào bị tổn thương hoặc bất thường. Tuy nhiên, một tế bào ung thư thường có cơ chế lẫn tránh hệ miễn dịch.

Tế bào ung thư cũng có thể sử dụng hệ miễn dịch để sống sót và phát triển. Ví dụ như: cơ thể chúng ta có một số tế bào miễn dịch có nhiệm vụ chống lại phản ứng tự miễn, các tế bào ung thư lợi dụng những tế bào này để ngăn hệ miễn dịch tiêu diệt chúng.

Tiến trình hình thành ung thư như thế nào?

Ung thư là một bệnh do gene, là kết quả của những biến đổi trong các gene kiểm soát hoạt động của tế bào, nhất là cách chúng gene điều hóa sự phát triển và phân chia.

Những biến đổi gene gây ung thư có thể được di truyền từ cha mẹ. Chúng cũng có thể xuất hiện trong đời sống, việc này là kết quả của những sai hỏng trong quá trình phân chia tế bào hoặc những tổn thương của DNA dưới tác động của các điều kiện môi trường. Các tác nhân môi trường gây ung thư bao gồm các chất độc hại như chất hóa học trong khói thuốc lá và phóng xạ, tia UVi. (tham khảo: phần nguyên nhân và cách phòng tránh ung thư).

Khối u của mỗi người mang một nhóm các biến đổi khác nhau. Và trong suốt quá trình phát triển của khối u, các biến đổi mới sẽ xuất hiện. Thậm chí ngay cả trong một khối u, mỗi tế bào khác nhau có thể mang các biến đổi khác nhau.

Nhìn chung, tế bào ung thư có nhiều biến đổi hơn tế bào thường, chẳng hạn đột biến ở DNA. Một phần các biến đổi này không có liên quan gì đến ung thư; một số có thể là kết quả của ung thư, chứ không phải là nguyên nhân.

Yếu tố nào điều khiển ung thư?

Những biến đổi gene gây ra ung thư thường xuất hiện trong 3 loại gene chính: proto-oncogene, tumor suppressor gene (TSC – gene ức chế khối u) và các gene sửa sai DNA. Những biến đổi trong các gene này còn được gọi là các yếu tố điều khiển ung thư.

Proto-oncogene là các gene liên quan đến sự phát triển và phân chia tế bào. Tuy nhiên, khi chúng bị biến đổi hoặc hoạt động nhiều hơn mức bình thường, chúng có thể trở thành các gene sinh ung (oncogene) và làm cho tế bào phát triển và sống sót mạnh hơn mức cần thiết.

Các gene ức chế khối u điều hòa và kiểm soát sự phát triển và phân chia tế bào. Khi gene ức chế khối u bị biến đổi, tế bào chứa nó có thể sẽ phân chia không kiểm soát.

Các gene sửa chữa DNA có nhiệm vụ sửa chữa các DNA bị tổn thương. Khi các gene này biến đổi, tế bào mang nó sẽ có xu hướng tính lũy nhiều đột biến trong nhiều gene khác. Dần dần, các đột biến này sẽ làm cho tế bào trở thành khối u.

Khi các nhà khoa học tìm hiểu thêm về những thay đổi ở mức độ phân tử có thể dẫn đến khối u, họ thấy rằng có những đột biến cùng xuất hiện ở nhiều loại ung thư. Vì thế, ngoài vị trí của khối u và hình dạng hiển vi của nó, ung thư cũng được phân loại dựa trên đột biến gây ra nó.

Khi nào ung thư lan rộng ra?

Ung thư di chuyển đến vị trí khác trên cơ thể được gọi là ung thư di căn. Quá trình ung thư di chuyển đến vị trí khác được gọi là sự di căn.

Ung thư di căn có cùng tên và loại tế bào ung thư như là khối u đầu tiên. Chẳng hạn khi ung thư vú vú di căn đến khổi và tạo khối u, nó được gọi là ung thư vú di căn chứ không phải ung thư phổi.

Khi quan sát dưới kính hiển vi, các tế bào ung thư di căn giống với các tế bào ung thư ban đầu. Hơn thế nữa, các tế bào ung thư di căn và tế bào ung thư ban đầu thường có những đặc điểm phân tử giống nhau, ví dụ như những thay đổi về nhiễm sắc thể giống nhau.

Có những phương pháp điều trị có thể giúp kéo dài thời gian sống của những người mắc ung thư di căn. Nhìn chung, mục đích chính của các phương pháp điều trị này là kiểm soát sự tăng trưởng của ung thư và giảm những triệu chứng của nó. Những khối u di căn có thể gây ra tổn hại lớn đến cơ thể và phần lớn những người chết vi ung thư chết vì những tổn hại do sự di căn này.

Những biến đổi về mô nhưng không phải ung thư?

Không phải tất cả những biến đổi trong mô đều là ung thư. Tuy nhiên, một vài biến đổi có thể trở thành khối u nếu không được chữa trị. Sau đây là một số biến đổi về mô mà không phải là khối u:

Hyperplasia (sự tăng sản) xảy ra khi tế bào trong khối mô phân chia nhanh hơn bình thường, dẫn đến sự tăng lượng tế bào. Tuy nhiên, khi quan sát dưới kính hiển vi, các tế bào và hình dạng mô trông bình thường. Hyperplasia có thể bị gây ra bởi nhiều nguyên nhân, chẳng hạn chứng kích ứng mãn tính (chronic irritation).

Dysplasia (sự loạn sản) là một triệu chứng nghiêm trọng hơn hyperplasia. Tương tự với hyperplasia, dysplasia có sự tích lũy các tế bào dư thừa. Tuy nhiên, khi quan sát dưới kính hiển vi, các tế bào này có hình dạng bất thường và sự xắp xếp các mô cũng thay đổi. Nhìn chung, khi hình dạng và sự xắp xếp các mô và tế bào càng bất thường, nguy cơ hình thành khối u càng cao.

Một sối loại dysplasia có thể được theo dõi và chữa trị. Ví dụ như một dạng nốt ruồi bất thường (dysplasia nevus) xuất hiện trên da. Phần lớn các nốt ruồi này không có thay đổi gì cả nhưng một số lại có nguy cơ sẽ trở thành ung thư hắc tố (melanoma).

Một dạng nghiêm trọng hơn là carcinoma in situ (ung thư biểu mô tại chỗ). Mặc dù đôi khi người ta cũng gọi nó là ung thư, carcinoma không phải là ung thư bởi vì các tế bào của nó không di căn ra ngoài mô khác. Tuy nhiên, carcinoma vẫn có khả năng trở thành ung thư. Vì thế, người ta thường chữa trị nó.

Caption: các tế bào bình thường có thể trở thành tế bào ung thư. Trước khi tế bào ung thư hình thành, các tế bào trong cơ thể trải qua những biến đổi, được gọi là hyperplasia (tăng sản) và dysplasia (loạn sản). Trong giai đoạn tăng sản, có sự gia tăng số lượng tế bào nhưng khi quan sát dưới kính hiển vi, hình dạng mô và cơ quan vẫn bình thường. Trong giai đoạn loạn sản, các tế bào có hình dạng bất thường, nhưng chúng không phải là tế bào ung thư. Sự tăng và loạn sản có thể không trở thành ung thư. – Teresa Winslow

Các loại ung thư

Có hơn 100 loại ung thư. Các loại ung thư được đặt tên dựa trên loại mô hoặc tế bào hình thành nên khối u. Chẳng hạn ung thư phổi bắt đầu hình thành từ các tế bào phổi, ung thư não từ tác tế bào não. Ung thư cũng có thể được đặt tên dựa trên loại tế bào hình thành ung thư, chẳng hạn khi tế bào biểu mô hoặc tế bào vảy (squamous cell) hình thành khối u, nó được gọi là ung thư biểu mô hoặc ung thư biểu mô tế bào vảy.

Đây là một số loại ung thư dựa trên loại tế bào:

o Carcinoma: Carcinoma là loại ung thư phổ biến nhất. Chúng được tạo thành từ các tế bào niêm mạc – các tế bào hình thành bề mặt trong và ngoài cơ thể. Có nhiều loại tế bào niêm mạc, có hình dạng tương tự cột dưới kính hiển vi. Carcinoma hình thành từ các loại tế bào niêm mạc khác nhau sẽ có tên khác nhau:

Ø Adenocarcinoma (ung thư biểu mô tuyến) là loại ung thư hình thành từ các tế bào niêm mạc sản xuất nên dịch hoặc mủ. Các tế bào này thường được gọi là tế bào niêm mạc tuyến. Phần lớn ung thư ở vú, đại trực tràng và tuyến tiền liệt là các adenocarcinoma.

Ø Basal cell carcinoma (ung thư biểu mô tế bào đáy) là ung thư hình thành ở lớp tế bào đáy của biểu bì (da của chúng ta).

Ø Squamous cell carcinoma (ung thư biểu mô tế bào vảy) là ung thư hình thành từ các tế bào vảy (những tế bào nằm ngay bên dưới lớp bề mặt da. Các tế bào vảy cũng bao phủ nhiều cơ quan khác, bao gồm dạ dày, ruột, phổi, bàng quan, và thận. Dưới kính hiển vi, các tế bào vảy có hình dạng phẳng, như vảy cá.

Ø Transitional cell carcinoma (ung thư biểu mô tế bào chuyển tiếp) là ung thư hình thành từ một dạng tế bào biểu mô được gọi là tế bào chuyển tiếp. Loại tế bào này được hình thành từ nhiều lớp tế bào biểu mô có thể tăng giảm kích thước và được tìm thấy ở lớp lót của một số cơ quan như bàng quang, niệu quản, thận,… Một số loại ung thư ở các cơ quan này là ung thư biểu mô tế bào chuyển tiếp.

o Sarcoma: sarcoma (ung thư lớp trung mô) là dạng ung thư hình thành ở trong xương và mô mềm, bao gồm cơ bắp, mỡ, mạch máu, mạch bạch huyết và mô xơ (gân). Osteosarcoma là loại ung thư xương phổ biến nhất. Những loại ung thư mô mềm phổ biến bao gồm: leiomyosarcoma (sarcoma cơ trơn), kaposi sarcoma (sarcoma mạch máu), malignant fibrous histiocytoma (sarcoma mô xơ ác tính), lipocarcoma (sarcoma tế bào mỡ) và dermatofibrosarcoma protuberans (sarcoma ở lớp mô sâu dưới da).

Nội dung ảnh: sarcoma mô mềm hình thành từ các tế bào mô mềm của cơ thể, bao gồm cơ bắp, gân, mỡ, mạch máu, mạch bạch huyết, thần kinh và tế bào xung quanh các khớp. – Terese Winslow.

o Leukemia: leukemia (bệnh bạch cầu) là dạng ung thư hình thành từ các tế bào tạo máu trong tủy xương. Loại ung thư này không hình thành các khối u rắn. Thay vào đó, một lượng lớn các tế bào bạch huyết bất thường sẽ tích tụ trong máu và tủy xương và chiếm chỗ của các tế bào máu bình thường. Lượng tế bào máu giảm đi sẽ gây khó khăn cho hoạt động chuyển oxi đến các tế bào, hoạt động kiểm soát chảy máu và chống lại viêm nhiễm. Có 4 loại leukemia phổ biến, được chia làm nhiều nhóm, dựa trên tốc độ trở nặng của bệnh (cấp tính hoặc mạn tính) và dựa trên loại tế bào máu hình thành ung thư (lymphoblastic – tế bào dòng lympho hoặc myeloid – tế bào dòng tủy).

o Lymphoma: lymphoma (ung thư bạch huyết) là dạng ung thư bắt đầu từ các tế bào bạch huyết (tế bào T hoặc B). Đây là những tế bào bạch cầu thuộc hệ thống miễn dịch, có nhiệm vụ chống lại bệnh. Đối với bệnh ung thư bạch huyết, các tế bào bạch huyết bất thường tích lũy trong hạch và mạch bạch huyết, cũng như các cơ quan khác trong cơ thể. Có hai loại ung thư bạch huyết chính:

Ø Ung thư bạch huyết dạng Hodgkin: bệnh nhân mắc bệnh này có các tế bào bạch huyết bất thường có tên Reed-Sternberg, chúng được hình thành từ tế bào B.

Ø Ung thư bạch huyết không Hodgkin: đây là một nhóm ung thư bạch huyết lớn, có các dạng ung thư khác nhau. Chúng có thể phát triển với tốc độ khác nhau và có thể hình thành từ tế bào B hoặc T.

o Multiple Myeloma: Multiple Myeloma (đa u tủy xương) là loại ung thư hình thành từ tế bào plasma (một loại tế bào miễn dịch biệt hóa từ tế bào lympho B). Các tế bào plasma bất thường xuất hiện và tích lũy trong tủy xương, và hình thành các khối u ở trong xương khắp cơ thể. Đa u tủy xương còn được gọi là hội chứng Kahler.

o Melanoma: melanoma (ung thư hắc tố) là dạng ung thư hình thành ở trong các tế bào hắc tố (tế bào sản xuất melanin – sắc tố da). Phần lớn các tế bào hắc tố hình thành ở da, tuy nhiên, một số khác hình thành tại các bào quan khác như mắt.

o Brain and Spinal Cord Tumors: có nhiều loại u não và tủy sống, chúng được đặt tên dựa trên loại tế bào hình thành chúng và chúng thường xuất hiện đầu tiên trong hệ thần kinh trung ương. Chẳng hạn: u tế bào thần kinh đệm hình sao (astrocytic tumor) là dạng ung thư hình thành từ các tế bào thần kinh đệm có tên astrocytes, các tế bào astrocyte này có vai trò giữ tế bào thần kinh khỏe mạnh. Các khối u não có thể là lành tính (khối u) hoặc ác tính (ung thư).

o Ngoài ra còn các loại ung thư khác:

Ø Germ cell tumor: u tế bào mầm là loại u hình thành từ các tế bào có vai trò tạo ra tinh trùng hoặc trứng. Các khối u này có thể xuất hiện bất kì nơi nào trên cơ thể và có thể là lành tính hoặc ác tính.

Ø Neuroendocrine tumor: u thần kinh nội tiết là dạng u hình thành từ các tế bào có nhiệm vụ tiết hormone vào máu để đáp ứng lại tín hiệu thần kinh. Các khối u này có thể tiết ra lượng hormone cao bất thường, và gây ra nhiều biến chứng khác nhau. Chúng có thể là lành tính hoặc ác tính.

Ø Carcinoid tumor: u carcinoid là một loại u thần kinh tế bào nội tiết. Chúng phát triển khá chậm và được tìm thấy ở trong hệ tiêu hóa (thường là ở trực tràng và ruột non). U carcinoid có thể di căn qua thận hoặc các phần khác của cơ thể và tiết những chất như serotonin hoặc prostaglandins và gây hội chứng carcinoid.